Kỹ thuật trồng cà gai leo chuẩn GACP-WHO

Cà gai leo là cây dược liệu quý, được chứng minh có tác dụng hỗ trợ điều trị bệnh gan. Nhu cầu trồng cà gai leo theo hướng thương phẩm, đạt chuẩn GACP-WHO ngày càng tăng. Bài viết dưới đây sẽ hướng dẫn chi tiết kỹ thuật trồng cà gai leo đúng chuẩn, giúp nông dân tối ưu năng suất và chất lượng dược liệu.

Mô hình trồng cà gai leo năng suất & kinh tế

Quy mô và diện tích trồng phù hợp

Để phát triển cà gai leo theo hướng thương phẩm, quy mô tối ưu nên từ 1.000–5.000m² trở lên, giúp đảm bảo đủ sản lượng cung ứng cho các đơn vị thu mua dược liệu đạt chuẩn. Trên thực tế, nhiều mô hình trồng cà gai leo từ 1 ha đã bắt đầu có lãi rõ rệt từ năm thứ hai trở đi. Các vùng đất trung du, đồi thoai thoải, đất bãi ven sông hoặc nương rẫy đều có thể canh tác hiệu quả, miễn là đảm bảo độ tơi xốp, thoát nước tốt.

Giống cây đạt chuẩn và tỷ lệ sống cao

Nên chọn giống cà gai leo được nhân giống bằng giâm cành từ cây mẹ khỏe mạnh, đã kiểm định hoạt chất Saponin, Flavonoid đạt tiêu chuẩn dược liệu. Tỷ lệ cây sống khi trồng bằng cành có thể đạt tới 85–95% nếu thực hiện đúng kỹ thuật trồng và chăm sóc. Đây là yếu tố then chốt giúp đảm bảo đồng đều hoạt chất dược liệu sau thu hoạch.

Mật độ trồng tối ưu hóa năng suất

Mật độ được khuyến nghị trong các mô hình trồng thương phẩm là 40.000–45.000 cây/ha, tương đương khoảng 30–35cm/cây, hàng cách hàng 80–100cm. Với mật độ này, cây đủ khoảng cách phát triển tán rộng, ít sâu bệnh và dễ thu hái. Mô hình áp dụng lưới mắt cáo hoặc dây kẽm giúp cây leo tốt, tăng năng suất lá và thân.

Lịch trồng, thu hoạch rõ ràng, thu nhập đều

Cà gai leo có thể trồng quanh năm, nhưng thời điểm trồng tốt nhất là vụ xuân (tháng 2–4) hoặc vụ thu (tháng 8–9) để tránh rét đậm và mưa kéo dài. Sau 4–5 tháng, bắt đầu thu lá và thân, mỗi năm có thể thu từ 2–3 lứa chính, năng suất trung bình đạt 10–15 tấn tươi/ha/năm (tương đương 2–3 tấn dược liệu khô/ha/năm).

Hiệu quả kinh tế rõ rệt

Theo một số mô hình đã triển khai tại Hòa Bình, Sơn La, Nghệ An, lợi nhuận sau chi phí đầu tư năm đầu có thể đạt từ 50–70 triệu đồng/ha, tăng dần trong các năm tiếp theo khi cây ổn định. Khi bán theo chuẩn GACP-WHO cho doanh nghiệp dược phẩm, giá cà gai leo khô dao động từ 80.000–120.000 đồng/kg tùy chất lượng. Một số mô hình còn tận dụng lá cắt tỉa để làm trà túi lọc, nâng giá trị sản phẩm.

Liên kết đầu ra ổn định

Các doanh nghiệp dược liệu lớn hoặc các đơn vị đang triển khai vùng trồng nguyên liệu chuẩn GACP-WHO thường ký hợp đồng bao tiêu dài hạn với nông dân. Nhiều mô hình còn được hỗ trợ chuyển giao kỹ thuật, giám sát chất lượng và hỗ trợ đầu vào giống – phân bón. Đây là hướng đi bền vững, giảm rủi ro thị trường cho bà con nông dân.

Hướng dẫn chọn giống cây cà gai leo

Cà gai leo được coi là cây thuốc nam có tác dụng chữa bệnh gan, giải độc gan tốt nhất. Trong rễ của cà gai leo có chứa tinh bột và các hợp chất như ancaloit, glycoancaloit giúp giải rượu tốt, ngăn chặn quá trình xơ gan. Cà gai leo mọc hoang khắp nơi trên nước ta, từ đồng bằng cho tới trung du, miền núi từ Bắc vào Nam. Hiện nay, cà gai leo trong tự nhiên ngày càng tận diệt nên để có nguồn dược liệu đảm bảo cần xây dựng khu trồng dược liệu.

Để trồng cà gai leo có chất lượng cao khâu chọn giống rất quan trọng. Dưới đây là một số đặc điểm chọn giống cà gai leo chất lượng tốt:

Cà gai leo dây nhỏ
Hoa màu trắng
Quả màu đỏ khi chín
Nước sắc có vị đắng nhẹ

Cà gai leo phát triển nhanh, tái sinh bằng hạt, vì vậy khi lấy giống cần chọn những quả già chín mọng đỏ, hạn chế những quả xanh vì không đạt chất lượng. Sau đó, phơi khô cả qua cho tới khi da nhăn lại và chuyển sang màu đen thì tách lấy hạt. Để tỷ lệ nảy mầm cao cần ngâm vào nước 40 độ C trong khoảng thời gian 15 phút, những hạt lép nổi trên mặt nước cần bỏ đi.

Kỹ thuật trồng cà gai leo

Mùa vụ gieo trồng cà gai leo

Thời điểm gieo hạt và ươm giống cà gai leo : Từ tháng 1 tới tháng 2 hàng năm

Thời điểm trồng cây ra vùng dược liệu: Từ tháng 2 tới tháng 3 vì thời điểm này là đầu xuân nên thời tiết mát mẻ, mưa nhiều thích hợp để đánh cây con ra ngoài trồng đại trà.

Thu hoạch dược liệu: Vào tháng 8 – 9 hàng năm. Thời gian thu hoạch cà gai leo lâu hơn các cây trồng ngắn ngày khác vì theo kinh nghiệm dân gian trồng cà gai leo khi được 5 – 6 tháng khi đó mới có dược tính cao nhất. Hơn nữa, nếu trong suốt 6 tháng cây vẫn phát triển mạnh không có dấu hiệu ngừng phát triển nên nếu để lâu cây vẫn cho năng suất và sản lượng cao.

Chọn đất trồng cà gai leo

Cây cà gai leo không kén đất và có thể sống ở mọi khí hậu khác nhau ở nước ta thậm chí khí hậu nắng nóng ở khu vực miền Trung cây vẫn có thể phát triển bình thường. Nhưng cần lưu ý, không nên trồng cà gai leo ở khu vực đất trũng và ngập nước.

Khâu chọn đất: Cần chọn nơi trồng có đủ ánh sáng, đủ độ ẩm, đất tơi xốp và gần nguồn nước tưới. Trước khi trồng cần làm đất tơi xốp, sẻ rãnh và lên luống rộng 0,7m, rãnh sâu 30cm

Thời gian trồng ở miền Bắc vào mùa xuân, ở miền Nam vào mùa mưa. Trồng theo khoảng cách hàng cách hàng 50cm, cây cách cây 50cm.

Bón lót cho đất trồng theo tỷ lệ: Với 1 ha sử dụng 10 tấn phân chuồng, 3 tấn phân vi sinh và 200kg vôi bột.

Kỹ thuật chăm sóc cây cà gai leo

Khi cây giống có chiều cao khoảng 10 – 15cm tiến hành đánh cây con ra vùng trồng với khoảng cách từ 30 – 35 cm, hàng cách hàng khoảng cách 0,8m. Khi trồng xong cần tưới nước ngay, nếu thời điểm ít mưa cứ 3 ngày tưới nước cho cây 1 lần và nên tưới vào chiều hoặc tối.

Trong quá trình chăm sóc cà gai leo cần có biện pháp xử lý cỏ dại bằng cách làm cỏ hoặc sử dụng chế phẩm diệt cỏ sinh học. Tránh dùng thuốc trừ cỏ vì sẽ gây ảnh tới chất lượng của dược liệu. Sau khi trồng

Quá trình trồng cần xử lý cỏ dại bằng cách làm cỏ hoặc dùng các chế phẩm diệt cỏ sinh học. Tránh dùng thuốc trừ cỏ vì sẽ làm ảnh hưởng đến chất lượng thuốc sau này. Sau khi trồng được khoảng 1,5 tháng tán cây phủ kín sẽ hạn chế cỏ dại mọc. Ngoài ra, để ngăn cỏ dại mọc có thể dùng màng phủ nilon đen giúp giữ độ ẩm và hạn chế cỏ dại mọc.

Yếu tố quyết định năng suất cây trồng chính là quy trình trồng và chăm sóc cây. Vì vậy, quá trình bón phân và thu hoạch rất quan trọng. Bón phân chỉ sử dụng phân chuồng, phân vi sinh, không sử dụng phân hóa học vì gây ảnh hưởng tới khả năng chống sâu bệnh của cây. Phân được trộn với đất khi bắt đầu xuống giống. Khi cây được 2 tháng tiếp tục bón thúc cho cây để cây kích thích ra rễ. Lần này bón với lượng ít hơn và không bón trực tiếp, nên bón cách xa rễ một chút để tránh làm xót rễ, chết cây.

Vào mùa khô cần cung cấp đủ nước cho cây, nên sử dụng biện pháp tưới nhỏ giọt chạy dọc theo luống. Phương pháp này giúp đưa trực tiếp vào gốc cây theo đúng liều lượng quy định, không gây lãng phí nước, không gây úng rễ. Một năm nên xới gốc 2 – 3 lần.

Chi tiết kỹ thuật tưới – phân bón – chăm sóc

Tưới nước:

Nên dùng hệ thống tưới nhỏ giọt: giữ độ ẩm đồng đều, không gây ngập úng, tiết kiệm ~30–40% nước.
Cần tưới sau trồng, tiếp tục 2–3 ngày/lần vào mùa khô; giảm khi trời mưa nhiều.

Bón phân

Lần bón lót: 10 tấn phân chuồng + 3 tấn phân vi sinh + 200 kg vôi/ha.
Lần bón thúc sau 60 ngày trồng: bón cách gốc 10–15 cm, lượng 20–30% lần lót để đẩy rễ & phân cành.
Không sử dụng phân hóa học để bảo vệ chất lượng dược liệu.

Giữ ẩm, kiểm soát cỏ dại

Dùng màng phủ nilon đen giúp giữ ẩm và hạn chế cỏ, đồng thời giảm công chăm sóc.
Xới gốc 2 đến 3 lần/năm, ưu tiên sau mưa lớn để tránh quá ẩm.

Xử lý sâu bệnh

Cà gai leo ít sâu bệnh; ưu tiên kiểm tra thường xuyên – nếu cần dùng chế phẩm sinh học (BT, dầu neem…).
Không dùng thuốc hóa học để giữ nguyên hoạt chất và tránh tồn dư.

☛ Tìm hiểu thêm: Cách phân biệt cà gai leo chuẩn từ chuyên gia

Kỹ thuật thu hái vào bảo quản cà gai leo

Mục đích của trồng dược liệu cà gai leo chính là hoạt chất quan trọng Ancaloit và glycoancaloit, hai hoạt chất này quan trọng để chiết xuất dược liệu vì vậy cần thu hoạch đúng thời điểm sẽ thu được hoạt chất đạt kết quả cao.

Sang tháng thứ 5 cây cà gai leo bắt đầu ra hoa, giai đoạn này tán cây phát triển mạnh và trùm kín luống cây. Khi này cần tiến hành tỉa cành thu hoạch trước một phần để cây có ánh sáng quang hợp và tạo nguồn thu sớm. Tháng 7-8 cây bắt đầu có quả chín màu đỏ, cũng đã tới mùa vụ thu hoạch chính thức bà con cắt toàn bộ cây cách gốc 15-20cm để cây tiếp tục phát triển vào vụ sau.

Sau khi thu hái về, lọc qua sau đó chặt ngắn từ 3 – 5 cm và phơi khô làm thuốc. Quả cà gai leo lọc ra, chọn những quả to để làm giống, quả chín đem đãi lấy hạt và phơi khô bảo quản trong lọ kín.

Chuẩn GACP-WHO khi trồng cà gai leo thương phẩm

Để nguyên liệu đạt chất lượng dược liệu sạch, dễ dàng bao tiêu đầu ra, nên tuân thủ tiêu chuẩn GACP-WHO (Good Agricultural and Collection Practices) – bộ hướng dẫn được Tổ chức Y tế Thế giới ban hành năm 2003 cho cây thuốc

Yêu cầu chính gồm:

Nguồn giống rõ ràng, không lai tạp, phù hợp vùng sinh trưởng.
Đất trồng phải được kiểm tra (độ pH, dư lượng thuốc BVTV, kim loại nặng).
Không dùng phân hóa học và thuốc trừ sâu hóa học – chỉ dùng phân chuồng/vi sinh, chế phẩm sinh học.
Ghi chép đầy đủ: lịch gieo, chăm sóc, bón phân, xử lý sâu bệnh, thu hoạch.
Dụng cụ, thiết bị sạch sẽ: bình tưới, kéo, bạt phơi đều phải khử trùng thường xuyên
Thu hoạch đúng thời điểm khi hoạt chất (ancoaloit) đạt giá trị cao, thường từ tháng 5 hoa đến tháng 8–9 quả chín đỏ.
Bảo quản & sơ chế sạch, nơi phơi thoáng, tránh mốc mọt, đóng gói kỹ lưỡng.

Câu hỏi xoay quanh kỹ thuật trồng cà gai leo

1. Trồng cà gai leo có tốn nhiều công chăm sóc không?

Trả lời: Không nhiều. Năm đầu nhiều làm luống, làm cỏ; từ năm 2 trở đi chỉ cần làm sạch 2 lần/năm và tưới nước định kỳ.

2. Mua giống cà gai leo ở đâu uy tín?

Trả lời: Nên lấy giống từ HTX, Viện Dược liệu, hoặc doanh nghiệp có chứng nhận GACP, có chứng từ nguồn gốc.

3. Khi nào thu hoạch lứa đầu?

Trả lời: Sau trồng 5 đến 6 tháng (tháng 5, 6); có thể tỉa nhẹ trước, sau đó thu 2–3 lứa chính từ tháng 7 trở đi.

4. Làm sao đảm bảo đạt tiêu chuẩn GACP-WHO?

Trả lời: Tuân thủ theo “Yêu cầu chính” đã nêu trên, đặc biệt là không dùng hóa chất, ghi chép, vệ sinh dụng cụ, đất đai đảm bảo.

5. Có thể trồng xen cà gai leo với cây khác không?

Trả lời: Nên trồng thuần để dễ chăm, dễ đạt tiêu chuẩn. Tuy nhiên, vùng không xen quá gần, phải đảm bảo vi sinh vật trong đất ổn định.

Cùng với nguồn Cà gai leo sạch chất lượng cao, Cà gai leo Tuệ Linh còn được sản xuất trên dây chuyền đạt tiêu chuẩn quốc tế với quy trình chiết xuất Cà gai leo được chuyển giao từ đề tài của Viện Hóa học, viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam. Đây là quy trình chiết xuất hiện đại nhất hiện nay, cho hàm lượng cao cà gai leo tốt nhất với thành phần hoạt chất tinh khiết và trọn vẹn nhất. Chính vì thế, nhiều năm qua, Sản phẩm Cà gai leo Tuệ Linh đã được hàng triệu người tin tưởng lựa chọn để giải độc, bảo vệ gan mỗi ngày, giúp người bệnh gan đẩy lùi bệnh tật và có cuộc sống khỏe mạnh hơn.