Chế độ dinh dưỡng và cách chăm sóc cho người bị xơ gan

Xơ gan là gian đoạn cuối của các quá trình bệnh lý mạn tính ở gan, với nhiều biến chứng trầm trọng, có thể đe dọa mạng sống. Tuy khó chữa khỏi hẳn nhưng việc phát hiện để điều trị sớm và tuân theo một chế độ ăn uống hợp lý có thể giúp bệnh nhân cải thiện các triệu chứng và phòng ngừa biến chứng.

Đối với bệnh nhân xơ gan, tổng lượng calo 25-30 kcal/kg cân nặng/ngày (tức là người 50kg nên duy trì ở mức 1250-1500 kcal/ngày) tuỳ theo tình trạng hoạt động thể lực. Với những tình trạng xơ gan ổn định không có tăng nhu cầu chuyển hoá, việc cung cấp quá nhiều calo có thể kèm theo tăng gánh nặng cho gan, tích đọng mỡ đặc biệt ở các bệnh nhân hồi sức.

Bữa ăn nên chia nhỏ nhiều lần trong ngày và mục đích của chế độ dinh dưỡng là phải:

• Phòng tránh các biến chứng của xơ gan như bệnh não gan, hôn mê gan (do tăng amoniac máu)
• Giảm gánh nặng xử lý cho gan hoặc độc với gan
• Giảm thiểu tình trạng cổ chướng
• Cải thiện sự ngon miệng, chất lượng cuộc sống

1. Bệnh nhân xơ gan không nên ăn gì?

• Bệnh nhân xơ gan do áp lực tĩnh mạch cửa tăng cao mà gây giãn tĩnh mạch ở các mức độ khác nhau, chủ yếu có giãn tĩnh mạch thực quản, dạ dày… Nếu ăn uống không chú ý, rất dễ làm cho những tĩnh mạch đang giãn bị vỡ, xuất huyết đường tiêu hóa, dẫn đến hôn mê gan, người nặng có thể tử vong. Vì vậy người bệnh xơ gan cần tránh ăn những loại thịt cứng, có sụn hoặc có xương, cùng các loại rau chứa quá nhiều xơ thực vật, bởi những thức ăn này rất dễ làm tổn thương tĩnh mạch bộ giãn, dễ gây xuất huyết đường tiêu hóa, gây ra hậu quả nguy hiểm đến tính mạng.
• Tuyệt đối không uống rượu, bia, vì chất cồn trong bia rượu chính là tác nhân trực tiếp làm tổn thương tế bào gan, gây viêm và hình thành các tổ chức xơ.
• Hạn chế đồ uống nhiều đường, mà thay vào đó là uống từ 1,5 – 2 lít nước mỗi ngày.
• Bệnh nhân bị bụng báng phải hạn chế ăn muối, nước tương, nước mắm, chao và tất cả những thức ăn có vị mặn. Vì muối tăng khả năng giữ nước khiến bệnh trầm trọng hơn. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng ăn nhạt sẽ làm giảm tỷ lệ tử vong ở bệnh nhân xơ gan mất bù.  Lượng muối natri không vượt quá 1.000 mg mỗi ngày, tương đương khoảng 2,5 g muối ăn. Hạn chế ăn những thức ăn đóng hộp, thức ăn chế biến sẵn và những thức ăn bán ngoài hàng ăn vì chúng chứa nhiều muối và nhiều bột ngọt. Nên nhớ rằng, bột ngọt cũng có nhiều muối natri trong đó.
• Hạn chế ăn đạm động vật sẽ làm tăng gánh nặng chuyển hóa của gan, tăng sản sinh amoniac và nguy cơ dẫn đến bệnh não gan, hôn mê gan.
• Nên tránh ăn mỡ động vật, bơ mà thay bằng dầu hoặc bơ thực vật. Lượng mỡ nhiều sẽ gây tích lũy ở gan và làm tăng tiến triển xơ gan.
• Với những thức ăn kích thích như hành, gừng, ót… nên ăn ít thì tốt hơn, bởi đây là những thức ăn cay nóng, làm cho thấp nhiệt ở gan nặng thêm, khiến cho các triệu chứng lâm sàng càng nặng hơn.

2. Bệnh nhân xơ gan nên ăn gì?

• Với bệnh nhân xơ gan nên ăn thức ăn chứa nhiều nhiệt lượng, nhiều protein, gluxit, lượng lipit vừa phải, nhiều vitamin và chất khoáng.
• Bệnh nhân cần chọn ăn cơm nhão, cháo gạo, bánh cuốn, mì nước, bánh trứng, sữa đậu nành, sữa bò, sữa chua tách bơ, trứng luộc, thịt lợn nạc, thịt bò, thịt dê, nội tạng gia súc, cá tôm, gà, đậu phụ, cà chua, đậu Hà Lan, khoai tây, cà rốt, bí đao, dưa chuột, chuối tiêu, cam quýt…  Phương thức chế biến có thể đa dạng, ngoại trừ chiên rán, quay, nướng. Thực phẩm cần được thái nhỏ, nấu nhừ, chú ý màu sắc, hương vị để kích thích ăn ngon miệng, nhưng phải ít dùng hoặc không dùng gia vị kích thích.
• Sử dụng protein từ thực vật chứa nhiều arginie giúp làm giảm nồng độ amoniacs máu nhờ làm tăng tổng hợp ure. Người xơ gan còn bù và đã ổn định bệnh có thể ăn 1,2g/kg cân nặng/ngày, xơ gan mất bù chỉ nên sử dụng 0,8g/kg cân nặng/ngày.
• Uống bổ sung probiotic (sữa chua, sữa lên men…) giúp làm giảm amoniac và nội độc tố máu, giảm sản xuất các yếu tố gây viêm và cải thiện chức năng gan.
• Bổ sung các chất chống oxy hóa như vitame E, kẽm, carotenoids và vitamin nhóm B. Các chất này có thể bảo vệ tế bào gan khỏi bị tổn thương.
• Chế độ ăn nhiều rau xanh bổ sung chất xơ để giảm nồng độ amoniac trong máu. Sự kết hợp giữa chất xơ và probiotic giúp giảm biến chứng não gan. Ngoài ra, rau còn chứa rất nhiều acid amin thực vật như arginin giúp tăng cường chuyển hóa ure.
• Ngoài ra, có thể chọn cá chép tươi, ba ba, đậu đỏ, mướp, bầu, bí đao, bí đỏ làm món ăn chữa bệnh. Người bệnh còn kèm theo giãn tĩnh mạch đường thực quản cần ăn nhẹ. Nếu kèm theo xuất huyết đường tiêu hóa phải ngừng ăn. Người bệnh xơ gan do mật cần ăn ít lipit, ít cholesterol.

3. Cà gai leo – Thảo dược quý gọi cuộc sống trở lại cho bệnh nhân xơ gan

Bên cạnh đó, chế độ ăn uống, các chuyên gia gan mật khuyên người bệnh nên sử dụng Cà gai leo hàng ngày. Bởi trong khi xơ gan là bệnh chưa có phép trị thì Cà gai leo lại là giải pháp hoàn hảo giúp người bệnh xơ gan đạt được mục tiêu điều trị đó là ngăn ngừa xơ gan phát triển, tăng cường chức năng gan, bảo vệ gan khỏi tác nhân gây hại làm xơ hóa lá gan.

• Cà gai leo chứa hoạt chất glycoalkailoid trong Cà gai leo có tác dụng chống viêm và ức chế sinh tổng hợp colagen, giảm lượng colagen gan nên ngăn ngừa và ức chế xơ gan tiến triển rõ rệt thông qua các nghiên cứu của Viện Dược liệu Trung ương. TS. Nguyễn Thị Bích Thu (Viện Phó Viện Dược liệu Trung ương) chia sẻ: “Là người theo dõi suốt tiến trình nghiên cứu Cà gai leo, tôi nhận thấy đây là cây thuốc có tác dụng chống viêm, bảo vệ gan, chống oxy hóa, chống xơ hóa được đánh giá rất tốt. Tại Viện Dược liệu Trung ương, đây chính là cây thuốc đầu tiên được chứng minh có thể ngăn chặn xơ gan tiến triển trên thực nghiệm.”
• Với người xơ gan do viêm gan virus, nhất là viêm gan virus B, cách duy nhất để ngăn ngừa tiến triển thành xơ gan là phải giảm được nồng độ virus trong máu. Về điều này thì Cà gai leo chính là giải pháp ưu việt khi đây là dược liệu duy nhất đến nay có thể giúp người bệnh âm tính với virus HBV. Thử nghiệm lâm sàng thuốc được bào chế từ Cà gai leo trên bệnh nhân viêm gan virus B mạn tính thể hoạt động tại Bệnh viện Quân y 103 do PGS.TS Trịnh Thị Xuân Hòa trực tiếp thực hiện trên 180 bệnh nhân cho kết quả rất đáng ghi nhận khi hầu hết người bệnh đều giảm được nồng độ virus trong máu, thậm chí âm tính với virus viêm gan chỉ sau 3-6 tháng sử dụng, các triệu chứng lâm sàng, men gan cao giảm nhanh sau 2 tháng, người bệnh ăn ngon, ngủ tốt hơn.
• Với người xơ gan do rượu bia, Cà gai leo chính là dược liệu “khắc tinh” của bia rượu. Một thí nghiệm khi ngâm cà gai leo với rượu thì chỉ sau một đêm sẽ phá huỷ một lượng lớn chất cồn trong đó. Các nghiên cứu khoa học chỉ ra rằng alkaloid, saponin, flavonoid, nhất là glycoalcaloid có tác dụng tăng cường khả năng chuyển hoá rượu, tăng cường chức năng giải độc gan, hạn chế tổn thương tế bào gan do bia rượu gây ra nên giúp ngừa xơ gan từ rượu bia, hóa chất độc hại, thực phẩm bẩn… hiệu quả.
• Với người xơ gan quan trọng là phải tăng cường khả năng tái tạo gan thay thế các tế bào gan đã xơ. Để làm được điều này, các nhà khoa học đã tiến hành nghiên cứu kết hợp Cà gai leo với Mật nhân, một cây thuốc được chứng minh có khả năng làm chậm quá trình hư biến của gan, tăng sự tái tạo tế bào gan và làm tăng miễn dịch mạnh. Sự kết hợp này đã hiệp đồng công dụng vừa hỗ trợ điều trị viêm gan virus, men gan cao, ngăn ngừa xơ gan, giải độc gan, vừa giúp tái tạo gan hiệu quả nên rất có ích cho người bệnh.