Kế sữa (tên khoa học: Silybum marianum), còn được gọi là kế thánh, kế đức mẹ, cúc gai là một loài thực vật có hoa trong họ Cúc. Kế sữa được sử dụng lâu đời trong dân gian để chữa bệnh vàng da, ngộ độc rượu.
Trong vòng hơn 50 năm qua, các nhà khoa học đã thành công trong việc xác định các hoạt chất có trong cây kế sữa, đáng chú ý nhất là một thành phần hoạt chất được gọi là silymarin. Hoạt chất này, thực tế bao gồm một nhóm các hợp chất được gọi là flavonolignands gồm:
- Silibinin là một hợp chất polyphenol flavonoid có hoạt tính sinh học chính của cây kế sữa, tồn tại dưới 2 dạng phổ biến là Silibinin A và B.
- Isosilibinin gồm isosilibini A và B
- Silichristin
- Silidianin
Cho tới nay, đã có nhiều công trình nghiên cứu chứng minh Silymarin giúp bảo vệ gan và hỗ trợ chức năng gan trong điều trị viêm gan là do có 4 tác dụng đã được chứng minh sau đây (theo Clin Drug Invest 2002:22(1):51-65).
1. Silymarin là chất chống oxy hóa có thể vô hiệu hóa gốc tự do gây hại:
Là một flavonoid nên Silymarin có thể vô hiệu hóa các gốc tự do (như lipoperoxid) là các chất sinh ra nhiều khi gan bị viêm, bị tổn thương.
2. Silymarin giúp ổn định màng tế bào gan và ngăn chặn chất độc từ ngoài nhiễm vào trong tế bào gan:
Đây chính là cơ chế giải độc gan của Silymarin. Trong nhiều nghiên cứu dùng mô hình thử trên chuột, Silymarin có tác dụng bảo vệ mô gan từ sự nhiễm độc do các chất gây độc ở gan như paracetamol, rượu, CCl4…
3. Silymarin tăng cường tổng hợp RNA ribosom (ribosomal RNA synthesis), giúp sự tổng hợp protein nhằm thúc đẩy phục hồi các tế bào gan bị tổn thương và kích thích sự phát triển các tế bào gan mới.
Trong một nghiên cứu dựa trên mô hình gây viêm gan của chuột bằng galactosamine, tiêm Silymarin phúc mạc chuột với liều 140 mg/kg/ngày trong 4 ngày giúp ức chế tác hại của galactosamine để gan chuột tạo protein tốt hơn.
4. Silymarin ức chế sự biến đổi gan thành tổ chức xơ, giảm sự hình thành các sợi collagen đưa đến xơ gan.
Trong một nghiên cứu, Silymarin chứng tỏ làm giảm sự hình thành tế bào hình sao (stellate cells) cô lập từ gan chuột đến 75%, do đó làm giảm sự biến đổi tế bào hình sao thành các sợi collagen dẫn đến xơ gan.
Nhiều công trình thử nghiệm lâm sàng (tức thử trên người) đã được thực hiện chứng minh tác dụng bảo vệ gan của Silymarin trong hỗ trợ điều trị viêm gan cấp với liều dùng từ 400-1440 mg cao định chuẩn (standard extract) Silymarin mỗi ngày.
Liều Silymarin dùng cho người đang được áp dụng hiện nay được xem là an toàn. Tác dụng phụ khi dùng cho người có thể xảy ra thuộc loại hiếm là: rối loạn tiêu hóa (nhuận trường nhẹ), đặc biệt rất hiếm: nổi ban, khó thở.
Chính vì vậy năm 1985, Kế sữa đã được chính thức phê duyệt đưa vào sử dụng như là một loại thuốc bảo vệ gan,điều trị viêm gan do rượu , gan nhiễm mỡ do rượu, xơ gan, nhiễm độc gan do thuốc tây, ngộ độc hóa chất…
Trong hơn 30 năm phát triển của dược liệu Kế sữa, hiện nay dược liệu này đã được sử dụng làm thuốc và thực phẩm chức năng dạng viên nén, viên nang, dạng cao nước…nhằm bảo vệ và tái tạo gan, hỗ trợ điều trị gan bị nhiễm độc do rượu bia, thuốc tây điều trị, hóa chất…
Điều đặc biệt là mặc dù bào chế thành thuốc nhưng Kế sữa không hề có tác dụng phụ với cơ thể con người, an toàn khi sử dụng thường xuyên và lâu dài.