Viêm gan C con đường lây truyền và cách phòng lây nhiễm

Viêm gan C thường được gọi là một “bệnh thầm lặng” vì phần lớn người nhiễm virus không có triệu chứng rõ ràng trong thời gian dài. Điều này khiến nhiều người không biết mình đang mang virus, vô tình làm tăng nguy cơ lây lan cho cộng đồng. Vậy Viêm gan C con đường lây truyền cụ thể là gì? Cách phòng tránh ra sao? Cùng tìm hiểu chi tiết qua bài viết dưới đây.

Virus viêm gan C.

Hiểu về bệnh viêm gan C

Viêm gan C là bệnh truyền nhiễm do virus HCV gây ra, có khả năng làm tổn thương gan và tiến triển thành các biến chứng nguy hiểm như xơ gan, suy gan hoặc ung thư gan. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), ước tính có hơn 170 triệu người trên toàn cầu đang sống chung với virus này.

Đặc điểm quan trọng của virus viêm gan C là có 6 kiểu gen chính (genotype). Kiểu gen không ảnh hưởng đến mức độ nặng nhẹ của bệnh, nhưng lại quyết định đến hiệu quả và phác đồ điều trị. Ví dụ:

• Kiểu gen 1: Chủ yếu ở châu Âu, Bắc Mỹ, khó điều trị hơn, thường cần 48 tuần điều trị.
• Kiểu gen 2 & 3: Phổ biến ở châu Á, Úc, dễ điều trị hơn, nhiều bệnh nhân có thể loại bỏ virus sau 24 tuần.
• Kiểu gen 4: Thường gặp ở Trung Đông và châu Phi, thời gian điều trị kéo dài như kiểu gen 1.
• Kiểu gen 5 & 6: Ít gặp hơn trên thế giới, riêng kiểu gen 6 lại phổ biến ở Việt Nam, chiếm khoảng 20% ca nhiễm, chỉ sau kiểu gen 1.

Vai trò của gan và tác động của virus viêm gan C: Gan là cơ quan lớn thứ hai trong cơ thể, đảm nhiệm nhiều chức năng sống còn như:

• Lưu trữ vitamin, khoáng chất, đường và sắt.
• Sản xuất protein thiết yếu, bao gồm các yếu tố đông máu.
• Kiểm soát nồng độ hormone và các hóa chất trong máu.
• Giải độc, loại bỏ chất độc hại ra khỏi cơ thể.

Khi virus HCV xâm nhập, gan bị tổn thương dần dần. Quá trình này thường tiến triển âm thầm qua nhiều năm, khiến bệnh nhân chỉ phát hiện khi bệnh đã trở nặng. Bạn không thể sống nếu không có gan. Nếu gan bị bệnh, chức năng gan sẽ bị ảnh hưởng, và bạn sẽ thấy sức khỏe thay đổi. Tổn thương gan do virus viêm gan C có thể tiến triển chậm trong nhiều năm, nên việc phát hiện và điều trị rất quan trọng. Những thông tin về tác hại của viêm gan C và điều trị như thế nào được trình bày trong phần sau.

Viêm gan C có lây không?

Câu trả lời chắc chắn là có. Viêm gan C là một bệnh truyền nhiễm do virus HCV (Hepatitis C Virus) gây ra, có khả năng lây từ người sang người thông qua những con đường nhất định. Tuy nhiên, khác với các bệnh lây qua đường hô hấp như cảm cúm hay COVID-19, viêm gan C không lây qua ho, hắt hơi, ôm hôn hay ăn uống chung. Virus HCV chỉ có thể lây truyền khi máu hoặc dịch cơ thể của người nhiễm xâm nhập trực tiếp vào máu của người lành.

Trên thực tế, viêm gan C con đường lây truyền chủ yếu là qua máu. Điều quan trọng là phải phân biệt rõ con đường lây truyền thực sự của viêm gan C để tránh lo lắng thái quá. Người nhiễm bệnh không truyền HCV qua giao tiếp thông thường, như: bắt tay, dùng chung chén bát, sử dụng nhà vệ sinh, ăn uống cùng mâm, hoặc qua sữa mẹ (trừ khi có vết thương hở chảy máu). Cùng theo dõi con đường lây truyền cụ thể mục tiếp theo nhé.

Viêm gan C con đường lây truyền

Viêm gan C có con đường lây truyền chủ yếu qua tiếp xúc với máu có chứa virus HCV, nhưng nhiều người vẫn chưa hiểu rõ bệnh lây bằng những cách nào và có thể phòng tránh ra sao. Việc nhận diện chính xác các đường lây không chỉ giúp mỗi cá nhân chủ động bảo vệ sức khỏe, mà còn góp phần quan trọng trong việc ngăn chặn sự lây lan rộng rãi trong cộng đồng

Lây qua máu và các chế phẩm máu

• Truyền máu hoặc chế phẩm máu chưa được sàng lọc HCV: Trước năm 1991, việc xét nghiệm HCV chưa phổ biến, nên nguy cơ lây nhiễm qua truyền máu khá cao. Hiện nay, nhờ công tác kiểm soát nghiêm ngặt, nguy cơ này đã giảm đáng kể.
• Tiếp xúc trực tiếp với máu: Người chăm sóc bệnh nhân, nhân viên y tế có thể bị lây khi vô tình để máu dính vào vết thương hở.

Lây qua dụng cụ y tế, kim tiêm không vô trùng

• Dùng chung kim tiêm trong tiêm chích ma túy.
• Tai nạn nghề nghiệp: nhân viên y tế bị kim tiêm đâm phải khi làm thủ thuật.
• Dụng cụ phẫu thuật, nha khoa, thủ thuật y tế không đảm bảo vô trùng.

Lây qua sinh hoạt hàng ngày (nếu có dính máu)

Virus HCV không lây qua tiếp xúc thông thường như bắt tay, ôm hôn, dùng chung chén bát hay nhà vệ sinh. Tuy nhiên, bệnh có thể lây khi:

• Dùng chung dao cạo râu, bàn chải đánh răng, dụng cụ cắt móng tay có dính máu.
• Sử dụng chung băng gạc, băng vệ sinh, khăn tắm dính máu.

Lây qua các thủ thuật làm đẹp và chăm sóc cơ thể

Một trong những con đường lây truyền viêm gan C ít được chú ý nhưng lại rất đáng lo ngại chính là từ các dịch vụ làm đẹp, chăm sóc cơ thể. Các hoạt động như xăm mình, châm cứu, xỏ khuyên tai, làm móng, cạo gió, massage giác hơi… nếu sử dụng dụng cụ có dính máu và không được khử trùng đúng chuẩn y tế, đều có thể trở thành nguồn lây nhiễm virus HCV.

Trong những trường hợp này, chỉ cần một vết xước nhỏ trên da của khách hàng tiếp xúc với kim, dao cạo, kềm cắt móng hoặc bất kỳ dụng cụ nào còn sót máu của người nhiễm, virus viêm gan C hoàn toàn có thể xâm nhập vào cơ thể. Điều nguy hiểm là HCV có khả năng tồn tại ngoài môi trường trong nhiều giờ đến vài ngày, do đó nguy cơ lây nhiễm vẫn hiện hữu ngay cả khi vết máu không còn nhìn thấy bằng mắt thường.

Để phòng ngừa, người dân nên lựa chọn các cơ sở uy tín, đảm bảo dụng cụ làm đẹp được tiệt trùng an toàn hoặc sử dụng bộ dụng cụ cá nhân dùng một lần. Ngoài ra, nhân viên dịch vụ cần tuân thủ quy trình vệ sinh nghiêm ngặt, đeo găng tay và thay kim mới cho mỗi khách hàng.

Lây qua quan hệ tình dục

Mặc dù tỷ lệ lây nhiễm viêm gan C qua đường tình dục thấp hơn nhiều so với HIV hoặc viêm gan B, nhưng đây vẫn là một con đường lây truyền viêm gan C cần được chú ý. Nguy cơ đặc biệt gia tăng khi có sự tiếp xúc với máu trong lúc quan hệ, chẳng hạn như:

• Quan hệ tình dục thô bạo, dễ gây trầy xước niêm mạc và chảy máu.
• Quan hệ trong kỳ kinh nguyệt, khi khả năng tiếp xúc với máu cao hơn bình thường.
• Quan hệ không an toàn với nhiều bạn tình, không sử dụng bao cao su, làm tăng khả năng lây nhiễm không chỉ HCV mà cả các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác.

Ngoài ra, một số nghiên cứu cho thấy nhóm có nguy cơ cao hơn là những người đồng tính nam, đặc biệt nếu có mắc kèm HIV, do dễ tổn thương niêm mạc khi quan hệ.

Biện pháp phòng ngừa hiệu quả nhất là quan hệ tình dục an toàn, sử dụng bao cao su đúng cách và hạn chế số lượng bạn tình. Việc trao đổi cởi mở, trung thực với bạn đời hoặc bạn tình về tình trạng sức khỏe cũng đóng vai trò quan trọng trong việc giảm thiểu nguy cơ lây lan viêm gan C.

Lây từ mẹ sang con

Viêm gan C có thể lây truyền dọc từ mẹ sang con, chủ yếu xảy ra trong quá trình sinh nở khi trẻ tiếp xúc với máu của mẹ. Tỷ lệ lây truyền không cao, dao động khoảng 5–6%, nhưng nguy cơ này có thể tăng nếu người mẹ đồng nhiễm thêm HIV hoặc có tải lượng virus HCV cao.

Điều đáng lưu ý là virus HCV không lây qua sữa mẹ, vì vậy việc cho con bú vẫn an toàn trong đa số trường hợp, trừ khi mẹ bị nứt đầu vú, chảy máu hoặc có tổn thương vùng ngực.

Để hạn chế nguy cơ lây truyền từ mẹ sang con, phụ nữ mang thai mắc viêm gan C cần:

• Được theo dõi sát sao bởi bác sĩ chuyên khoa sản và gan mật.
• Thực hiện các xét nghiệm đánh giá tải lượng virus trong thai kỳ.
• Lựa chọn phương pháp sinh phù hợp theo chỉ định của bác sĩ.

Sau khi sinh, trẻ có mẹ nhiễm HCV nên được làm xét nghiệm sàng lọc để phát hiện sớm tình trạng nhiễm virus, từ đó có hướng chăm sóc và điều trị kịp thời.

3. Làm thế nào để tránh lây bệnh cho người khác?

Bạn không bị lây (hay truyền bệnh) khi hắt hơi, ho, hôn, ăn chung chén bát, sử dụng chung nhà vệ sinh hay qua những hành vi giao tiếp thông thường. {WHO Fact Sheet 164, 2000}

Tuy nhiên, bạn cần thực hiện một số biện pháp đểđề phòng lây bệnh cho người khác:

• Tránh dùng chung kim tiêm hay những vật dụng tương tự (như xăm mình, tiêm chích thuốc, kim châm cứu…)
• Tránh những hành vi tình dục có nguy cơ cao gây chảy máu và tránh giao hợp khi hành kinh (sử dụng bao cao su làm giảm nguy cơ)
• Làm sạch vết máu (dùng găng cao su và chất khử trùng)
• Tránh sử dụng chung những vật dụng vệ sinh cá nhân (bàn chải đánh răng, dao cạo, cắt móng tay) vì chúng có thể dây máu
• Phụ nữ nên cẩn thận khi hành kinh và nên vứt bỏ băng vệ sinh vào nơi an toàn

Điều quan trọng là bạn cần suy nghĩ về khả năng lây bệnh cho người khác vì hai lý do:

• Bạn có thể tránh được nguy cơ một khi đã khỏi bệnh
• Bạn có thể tránh được việc truyền bệnh cho người khác

Vấn đề quan trọng là cần hiểu rõ về viêm gan C và chuẩn bị cho điều trị diệt virus

👉 Đọc thêm: Điều trị Viêm gan C và các lưu ý khi điều trị

Viêm gan C con đường lây truyền chủ yếu là qua máu và các thủ thuật y tế không an toàn, ngoài ra còn có nguy cơ từ quan hệ tình dục và mẹ sang con. Tuy nhiên, bệnh không lây qua ăn uống hay tiếp xúc thông thường. Việc nắm rõ thông tin này giúp bạn phòng tránh đúng cách, bảo vệ bản thân mà không kỳ thị người bệnh. Chủ động xét nghiệm định kỳ, thực hành lối sống an toàn và tuân thủ điều trị là biện pháp thiết thực nhất để chặn đứng sự lây lan của viêm gan C trong cộng đồng.